REKLAM
Translasyon (Çeviri), biyolojide hücrenin genetik bilgisini kullanarak protein üretme sürecinin ikinci ve son aşamasıdır.
Bu süreç, bir dilde yazılmış bilginin başka bir dile çevrilmesi gibi düşünülebilir:
- Birinci Dil: DNA’dan kopyalanan nükleotid (baz) dizisi (mRNA).
- İkinci Dil: Vücuttaki tüm işlevleri yerine getiren amino asit dizisi (Polipeptit/Protein).
Translasyonun Tanımı ve Amacı
Tanım: Translasyon, mesajcı RNA (mRNA) üzerinde kodlanmış olan genetik bilginin, ribozomlar aracılığıyla okunarak belirli bir sırayla amino asitlerin birbirine eklenmesi ve sonuçta bir polipeptit zinciri (protein) sentezlenmesi sürecidir.
Amacı: DNA’daki genetik şifrenin nihai ürünü olan işlevsel proteinleri üretmektir. Proteinler, hücrenin yapısını oluşturur ve enzim, hormon, antikor gibi hayati fonksiyonları yerine getirir.
Translasyonun Temel Bileşenleri
Translasyon süreci üç ana molekülün iş birliğiyle gerçekleşir:
- mRNA (Mesajcı RNA): DNA’dan aldığı genetik şifreyi taşıyan kalıp moleküldür. Şifre, üç nükleotitten oluşan birimler halinde yazılıdır ve bunlara kodon denir.
- tRNA (Taşıyıcı RNA): mRNA’daki kodonları okuyup onlara karşılık gelen spesifik amino asitleri ribozoma taşıyan “çevirmen” moleküllerdir. tRNA’nın mRNA’ya bağlandığı üçlü baz dizisine antikodon denir.
- Ribozom: Translasyonun gerçekleştiği hücresel “fabrika”dır. Büyük ve küçük olmak üzere iki alt birimden oluşur ve tRNA’lar ile mRNA’yı bir araya getirerek amino asitleri birleştirir.
Translasyonun Aşamaları
Translasyon süreci, tıpkı transkripsiyonda olduğu gibi üç temel aşamada gerçekleşir:
1. Başlama (İnisiyasyon)
- Ribozomun Toplanması: mRNA molekülü sitoplazmaya geçtikten sonra ribozomun küçük alt birimi ile birleşir.
- Başlangıç Kodonunun Tanınması: Ribozom, mRNA üzerindeki ilk okunacak kodonu (AUG) bulur. Bu kodon, her zaman Metiyonin amino asidini kodlar ve protein sentezini başlatır.
- İlk tRNA’nın Yerleşimi: Metiyonin taşıyan ilk tRNA, antikodonu ile AUG kodonuna bağlanır ve ribozomun P bölgesine yerleşir. Ardından ribozomun büyük alt birimi komplekse katılır.
2. Uzama (Elongasyon)
- Yeni tRNA’nın Girişi: mRNA’daki sıradaki kodona uygun olan yeni bir amino asit yüklü tRNA, ribozomun A bölgesine (Aminoasil bölgesi) gelir.
- Peptit Bağı Kurulumu: P bölgesindeki amino asit zinciri (başlangıçta sadece Metiyonin), A bölgesindeki yeni amino aside aktarılır ve aralarında peptit bağı kurulur.
- Ribozomun Kayması: Ribozom, mRNA üzerinde bir kodon ilerler. Bu kayma sonucunda:
- A bölgesindeki zincir artık P bölgesine geçer.
- P bölgesindeki (yükünü bırakmış olan) tRNA, E bölgesine (Çıkış/Exit bölgesi) geçer ve ribozomu terk eder.
- A bölgesi, yeni bir amino asit yüklü tRNA’nın gelmesi için boşalır.
- Bu döngü, tüm mRNA şifresi okunana kadar devam eder, böylece polipeptit zinciri uzar.
3. Sonlanma (Terminasyon)
- Dur Kodonunun Okunması: Uzama, ribozomun UAA, UAG veya UGA (Dur/Stop kodonları) gibi sonlandırıcı bir kodonla karşılaşmasına kadar devam eder.
- Salınım Faktörünün Bağlanması: Bu dur kodonlarının karşılığı olan bir tRNA yoktur. Bunun yerine, bir salınım faktörü A bölgesine bağlanır.
- Zincirin Serbest Kalması: Bu faktör, P bölgesindeki son tRNA ile uzayan polipeptit zinciri arasındaki bağı koparır. Sentezlenen polipeptit zinciri ribozomdan ayrılır ve serbest kalır.
- Kompleksin Ayrışması: Ribozomun alt birimleri ve diğer bileşenler mRNA’dan ayrılarak bir sonraki translasyon için serbest kalır.
Sentezlenen bu polipeptit zinciri, işlevsel bir protein olabilmek için genellikle hücre içinde uygun şekilde katlanır ve bazı kimyasal değişikliklere uğrar.