REKLAM
Ölçünleştirme (standartlaştırma): Bir dil topluluğunda söyleyiş, yazım ve söz varlığı vb. belirli alanlarda ortak ve resmî kabulün sağlanmasıdır.
Kuralcı dil bilgisi: Dilin kurallarının tanımına göre dilin kullanılmasını savunan yaklaşımıdır. Bu yaklaşımda dil bilgisi bir amaçtır.
BİLİMSEL BAKIMDAN DİLİN ÖZELLİKLERİ
- Bilimsel yönden dilin temel özelliklerini şöyle sıralayabiliriz:
- Dil, bir sistemdir
- Dilin temeli sestir, doğal olarak öncelikle sözlü anlatım aracıdır
- Dilde nedensizlik ilkesi esastır
- İlkel dil, gelişmiş dil ayrımı yoktur
- Dilin üretim yetisi sınırsızdır
- Her dil, ait olduğu toplumun gereksinimlerine cevap verebilecek yeterliktedir
- Dil, toplumsal katmanlara göre değişir
- Dil, öğrenilen değil, edinilen ve kuşaktan kuşağa aktarılan bir sistemdir.
- Dil, toplumsal ve ulusal bir kurumdur
- Dil, insanı konu alan her bilim dalıyla yakından ilgili doğal bir iletişim aracıdır
- Dil, hem araçtır hem malzemedir hem de bu aracı ve malzemeyi kullanan sistemdir
- Diller arasında benzerlikler ve ortaklıklar olabilir
- B. Whorf’un kuramına göre dildeki değişim, düşünce sistemimizi de değiştirir. Kimileri dilin düşünceyi, kimileri düşüncenin dili belirlediğini ileri sürmüş, kimileri de bu iki görüş arasında orta yolu benimsemiştir.
- Kopyalama (ödünçleme, alıntı): A dilinin, B diline ait sözcük, anlam vb. dil ögelerini kendi sistemine dâhil etmesidir. Kopyalama, dil ilişkilerinin en sık rastlanan biçimidir.
Dilin Tarihi;
Bilinen en eski yazılı belge ise, Irak’ta eski bir Sümer kenti olan Kiş’te bulunan MÖ 3500 yıllarına ait, kireç taşı üzerine bir tür resim yazısı (piktogram) esasına dayalı çivi yazısının ilk örneğiyle yazılmış Sümerce Kiş tabletidir.
Yansıma Kuramı: insan dillerinin hayvan seslerinin taklidi esasına dayandığını ileri süren kuramdır.
Ünlem Kuramı:. İnsanın duygularını ifade etmesiyle ilişkilendirilen kuramdır
Etkileşim Kuramı: insanların çalışırken yaptıkları iş birliği aracılığıyla açıklayan kuram,
Güneş Kuramı: Güneş karşısında dile getirilen seslere ilişkin kuramdır.
Babil Kulesi tabletin Londra’da Oxford Üniversitesine ait Ashmoleum Müzesi’nde bir kopyası sergilenmektedir.
DİL TÜRLERİ
Ana dil (Ata dil): Bir dilin veya dil ailesinin tarihî gelişim sürecinde kuramsal olarak var olduğu düşünülen en eski şeklidir.
İlk Türkçe döneminde aileden ilk ayrılan üye Ana Bulgarca (Eski Çuvaş Türkçesi)dır. Ana Türkçe ise, modern Çuvaşça dışında bütün Türk dillerinin anasıdır.
Ana dili: İnsanın genellikle annesi veya bebeklik döneminden itibaren birlikte olduğu kişilerle etkileşim aracılığıyla edindiği dildir. Birinci dil, asıl dil olarak da nitelendirilir.
Telegraşk konuşma: Çocuğun dil ediniminin belirli sürecinde iki sözcükten oluşan cümlelerle konuşmasıdır.
Diyalekt (lehçe) nedir?
- Diğer eşiti dil bilimsel sistemlerle yüksek derecede benzerlikler taşıyan, belirli derecelerde karşılıklı anlaşılabilirliğin bulunduğu dil bilimsel sistemdir.
- Belirli bir coğrafi bölgede konuşulan veya bu coğrafyaya özgü olan ve benzer dil bilimsel sistemlerle çevrili değişkedir.
- Yazılı veya ölçünlü olmayan değişkedir,
Lingua franca Ortak iletişim aracı olarak, yani Uluslararası anlaşma aracı olarak kullandıkları dildir. Örneğin, günümüzde dünyanın lingua francası, İngilizcedir.
Yazı dili ve sözlü dil: Yazı dili; yazılı dil, edebî dil olarak da nitelendirilir.
Argo ve jargon: Argoyu genel olarak gemici argosu, şoför argosu, öğrenci argosu vb. belirli meslek gruplarına ya da toplumsal gruplara özgü, bu grupların mensupları dışında kolayca anlaşılamayacak söz varlığına dayalı özel dil şeklinde tanımlayabiliriz.
İzole dil: Bir dil ailesi içinde yer alan; ancak coğrafi bakımdan ailenin diğer üyelerine komşu ya da yakın olmayan; eldeki dil bilimsel verilere göre herhangi bir dil ailesi içinde yer almayan veya aynı dil ailesi içinde yakın akrabası bulunmayan dildir.
Kutsal diller: Dil bilimsel bakımdan dillere kutsallık atfedilmez; ancak kimi dinlerin öğretilerinin ortaya konulduğu diller o dinlerin inanırları tarafından kutsal olarak kabul edilir.
Siyasal ve Etnik Bakımdan Dil Türleri
- Devlet dili
- Resmî dil
- Ulusal dil (bk. resmî dil)
- Bölgesel diller ve bölgesel olmayan diller:
- Yerli azınlık dili
- Göçmen azınlık dili
- Uluslararası dil (küresel dil, ortak dil, lingua franca)
- Çalışma dili
- Yapay diller
DİLLERİN SINIFLANDIRILMASI
Köken Bakımından Dünya Dilleri
- Afroasya (Hami-Sami) dilleri: Afroasya dilleri; Sami dilleri, Çad dilleri, Berber dilleri, Kuşi dilleri, Omo dilleri ailelerinden oluşur. Çok sayıda dilden oluşan Nijer-Kongo dilleri, Nil-Sahra dilleri, Hoysan dilleri Afrika’daki diğer dil aileleridir.
- Altay dilleri: Adını Altay dağlarından alan Altay dilleri; aralarındaki genetik akrabalık kesin olarak ortaya konulamayan Türk dilleri, Moğol dilleri ve Mançu-Tunguz dillerinden oluşur.
- Avustronezya (Malay-Polinezya) dilleri: Bu dil ailesinin konuşulduğu coğrafya Pasifik Okyanusu boyunca Malezya ve Endonezya’dan Yeni Gine, Yeni Zelanda ve Filipinler’e, batıda ise Madagaskar’a değin uzanır.
- Çin-Tibet dilleri: Çin-Tibet dilleri ailesi, Çin dilleri ve Tibet-Burma dallarından Tibet-Burma dalı da Tibetçe ve Burmacadan oluşmaktadır. Ayrıca pek çok küçük dil Çin, Burma, Hindistan, Nepal ve diğer ülkelerde konuşulmaktadır.
- Hint-Avrupa dilleri: Hint-Avrupa dilleri ailesi dünyanın coğraş bakımdan en yaygın, konuşur sayısı bakımından en kalabalık dillerinden biridir. Bu ailenin doğal sınırları doğu-batı ekseninde Doğu Türkistan yani Çin’in batı bölgesinden Avrupa’nın en doğusuna; kuzey-güney ekseninde ise İskandinavya ve Kuzey Buz Denizi’nden Güney Afrika’ya, Güney Asya’ya değin uzanır.
A. Avrupa Dilleri: Hint-Avrupa dillerinin batıdaki ana kolu Avrupa’da konuşulan dillerdir. Avrupa kıtasında yaşayan nüfusun büyük çoğunluğu birbiriyle akraba Latin, Germen, Slav ailelerinden oluşan dilleri konuşur.
Germen dilleri
Kelt dilleri
Latin dilleri
Baltık dilleri
Slav dilleri
Bağımsız diller (Arnavutça, Yunanca ve Ermenice)
Ural dilleri: Asya’nın kuzeybatısı ile Avrupa’nın kuzeydoğusunda İskandinavya’dan Ural Dağlarına değin uzanan coğrafyada konuşulan ve Türk dilleri ile Hint-Avrupa dilleri tarafından bloke edilen Ural dilleri, Şn-Ogur dilleri ve Samoyed dilleri olmak üzere iki ana gruba ayrılır. Şn-Ogur dilleri; Baltık Denizi civarında Baltık-Şn dilleri, Saami (Sami) veya Kuzey İskandinavya’da Lap dilleri, Avrupa Rusyası’nın kuzeydoğusunda Perm dilleri, Batı Sibirya’da ve Macaristan’da Ogur dilleri gibi birkaç alt gruptan oluşur.
Kafkas dilleri: Diller ve halklar dolambacı olan Kafkaslarda Kafkas dillerinin yanı sıra Altay dilleri (Azeri Türkçesi, Karaçay-Balkarca, Kumukça vd.), Hint-Avrupa dilleri (Rusça, Beyaz Rusça, Ukraince, Ermenice, Osetçe, Talışça, Yidişçe, Almanca vd.) gibi farklı dil ailelerine mensup çok sayıda dil konuşulur.
Yapı Bakımından Dünya Dilleri
Bitişken (eklemeli) diller: Eklenme yoluyla gerçekleştirilir. Örn. Re- form-asyon, re-güla-tör, na-müsait, ni-taraf gibi.
Bükünlü (çekimli) diller: Örneğin, ktb “yazmak” kökünden yer adı yapan mekteb; eylemin özne biçimini gösteren kâtib; edilgen tümleç adı yapan mektub, mekteb sözcüğünün çoğul biçimini gösteren mekâtib yapılması gibi.
Yalınlayan diller: Bu dillerde çekim yoktur. Sözcüğün biçimi değişmez veya sözcüğe herhangi bir gramatikal birim eklenmez. Çince, Tibetçe ve Vietnamca yalınlayan dillerin en tipik örnekleridir.
Ses birim dökümü: Ses birim envanteri de denir. Bir dildeki ünlü ve ünsüzlerin, anlam ayırt eden konuşma seslerinin tamamıdır.
Türkçe ve Altay dilleri: Türkçenin kaynak bakımından dünya dilleri arasında Altay grubunda yer aldığına, başta Moğol ve Mançu-Tunguz dilleri olmak üzere Korece ve Japonca ile akraba olabileceğine ilişkin genel bir kabul vardır.Altay dilleri ailesinin en çok yazı dili ve konuşuru bulunan üyesi Türkçedir.Türkçe çatısı altında toplanan Türk yazı dillerinin sayısı en az yirmi dörttür.
Türk Yazı Dillerinin ve Lehçelerinin Sınıflandırılması
Johanson ve Csató coğrafi, genetik ve tipolojik ölçütleri esas alarak yaptıkları sınıflandırmada Türk dillerini altı gruba ayırırlar:
- Oğuz Türkçesi
- Kıpçak Türkçesi
- Uygur Türkçesi
- Sibirya Türkçesi
- Çuvaşça, Ogur/Bulgar grubu
- Halaçça, Argu Türkçesi
Türkiye Türkçesi
Türkiye Türkçesi olarak adlandırılan dilimiz, Oğuz dillerinin Azeri Türkçesi ve Gagavuzca ile birlikte, Batı koluna aittir. Türkiye Türkçesi Anadolu’da 11–12. yüzyıllardan sonra gelişen bir yazı dili olarak Eski Anadolu Türkçesi, Osmanlıca ve Cumhuriyetten sonra da Modern Türkiye Türkçesi dönemlerini yaşayarak bugüne ulaşmıştır.