REKLAM
Nörodiverjans (Neurodiversity), insan beynindeki farklılıkların ve varyasyonların, bir bozukluk veya eksiklik olarak değil, insan türünün doğal ve kabul edilebilir bir parçası olarak görülmesi gerektiğini savunan bir kavramdır.
Basitçe ifade etmek gerekirse: Tıpkı parmak izlerinin veya boy uzunluklarının farklı olması gibi, beyinler de bilgiyi işleme, öğrenme, iletişim kurma ve sosyalleşme şekillerinde doğal olarak farklılık gösterir.
Nörodiverjans Kavramının Temelleri
Nörodiverjans terimi, 1990’larda sosyolog Judy Singer tarafından ortaya atılmış ve özellikle Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) savunucuları tarafından benimsenmiştir. Bu kavram, nörolojik farklılıkları olan bireyler için kullanılan eski, damgalayıcı dilden uzaklaşmayı ve bu farklılıkları biyolojik çeşitliliğin bir parçası olarak kabul etmeyi hedefler.
İki Temel Kavram
Nörodiverjans kavramı, genellikle iki ana grubu tanımlamak için kullanılır:
- Nörotipik (Neurotypical): Nüfusun büyük çoğunluğunun sahip olduğu ve standart olarak kabul edilen tipik nörolojik gelişim ve işleyişe sahip olanlar.
- Nörodiverjan (Neurodivergent): Nörotipik gelişimden farklı bir nörolojik işleyişe sahip olanlar.
Hangi Durumlar Nörodiverjan Olarak Kabul Edilir?
Nörodiverjan (veya nörolojik farklılıklara sahip) bireyler, genellikle aşağıdaki durum veya özelliklerden birine sahip olabilirler:
- Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB)
- Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)
- Disleksi (Okuma güçlüğü)
- Dispraksi (Motor becerilerde koordinasyon güçlüğü)
- Diskalkuli (Matematik öğrenme güçlüğü)
- Tourette Sendromu
- Zihinsel Engellilik (Bazı bağlamlarda)
Nörodiverjansın Savunduğu Temel Fikirler
Nörodiverjans hareketi, toplumu bu farklılıklara daha kapsayıcı hale getirmeyi amaçlar:
- Patolojiden Uzaklaşma: Bu koşulları “bozukluk” (disorder) olarak etiketlemek yerine, beynin farklı bir “işletim sistemi” olarak görülmesini savunur. Yani, bir eksiklik değil, bir farklılık olduğu vurgulanır.
- Güçlü Yönlere Odaklanma: Nörodiverjan bireylerin genellikle sahip olduğu özel yeteneklere ve güçlü yönlere odaklanılır. Örneğin, otizmli bireylerin detaylara olan dikkatleri veya DEHB’li bireylerin hiper-odaklanma (hyperfocus) yetenekleri gibi.
- Çevreye Uyum: Bireyin nörolojik yapısını değiştirmeye çalışmak yerine, çevrenin ve sistemlerin nörodiverjan bireylerin ihtiyaçlarına ve farklılıklarına uygun hale getirilmesini (kapsayıcılık) hedefler.
Özetle, nörodiverjans; toplumu standardize etmek yerine, farklı düşünme biçimlerini zenginlik olarak kabul etmeye çağıran bir paradigma değişimidir.