REKLAM
Türkiye’de bir birey 18 yaşını doldurarak “reşit” yani “yetişkin” olduğunda, Türk Medeni Kanunu uyarınca tam “fiil ehliyeti” kazanır. Bu, kendi eylemleriyle haklar edinebileceği ve borç altına girebileceği anlamına gelir.
Yetişkin bir birey olarak sahip olduğunuz haklar, temel olarak Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ve ilgili kanunlar tarafından güvence altına alınmıştır. Bu hakları ana başlıklar altında şöyle özetleyebiliriz:
1. Temel Kişisel Haklar ve Özgürlükler (Sivil Haklar)
Bunlar, devletin müdahale edemeyeceği, kişisel özerkliğinizi ve onurunuzu koruyan haklardır.
- Yaşama Hakkı ve Kişi Dokunulmazlığı: En temel haktır. Hiç kimseye işkence ve eziyet yapılamaz; kimse onur kırıcı bir ceza veya muameleye tabi tutulamaz.
- Özel Hayatın Gizliliği: Özel yaşamınız, aile hayatınız, konutunuz ve haberleşmeniz dokunulmazdır. Kanunla yetkili kılınmış bir merciinin kararı olmadan eviniz aranamaz, telefonlarınız dinlenemez.
- Düşünce, Vicdan ve İfade Özgürlüğü: İstediğiniz gibi düşünme, istediğiniz inanca sahip olma (veya olmama) ve düşüncelerinizi barışçıl yollarla ifade etme hakkına sahipsiniz.
- Yerleşme ve Seyahat Özgürlüğü: Ülke içinde istediğiniz yere yerleşme ve yurt dışına çıkma özgürlüğünüz vardır (kanuni kısıtlamalar hariç).
- Bilim ve Sanat Özgürlüğü: Herkes bilim ve sanatı serbestçe öğrenme, öğretme, açıklama ve bu alanlarda her türlü araştırma hakkına sahiptir.
2. Siyasi Haklar ve Ödevler
Yetişkin bir vatandaş olarak devlet yönetimine katılma haklarınızdır.
- Seçme, Seçilme ve Siyasi Faaliyette Bulunma Hakkı: 18 yaşını dolduran her Türk vatandaşı oy kullanma, referandumlara katılma ve milletvekili, belediye başkanı gibi kamu görevlerine seçilme hakkına sahiptir.
- Siyasi Parti Kurma ve Partilere Girme Hakkı: Önceden izin almaksızın siyasi parti kurabilir, mevcut partilere üye olabilir veya ayrılabilirsiniz.
- Dilekçe, Bilgi Edinme ve Kamu Denetçisine Başvurma Hakkı: Kendinizle veya kamu ile ilgili dilek ve şikayetler hakkında yetkili makamlara ve TBMM’ye başvurma hakkınız vardır. Devlet kurumlarından bilgi talep edebilirsiniz.
3. Sosyal ve Ekonomik Haklar
Toplum içinde onurlu bir yaşam sürmenizi ve refahınızı sağlamayı amaçlayan haklardır.
- Çalışma ve Sözleşme Özgürlüğü: İstediğiniz alanda çalışma, kendi işinizi kurma ve serbestçe sözleşme yapma (örneğin iş, kira, satış sözleşmesi) hakkına sahipsiniz.
- Mülkiyet Hakkı: Mal ve mülk edinme, bunları kullanma, satma ve miras bırakma hakkınız vardır.
- Eğitim ve Öğrenim Hakkı: Kimse eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz.
- Sağlık Hakkı ve Sosyal Güvenlik Hakkı: Devlet, herkesin sağlıklı bir yaşam sürmesi için gerekli tedbirleri almakla ve sosyal güvenlik hakkını sağlamakla yükümlüdür.
- Sendika Kurma Hakkı: Çalışanlar, ekonomik ve sosyal haklarını korumak için sendikalar kurma hakkına sahiptir.
4. Medeni Haklar (Hukuki İşlem Hakları)
18 yaşını doldurmanızla birlikte kazandığınız, hayatınızı doğrudan şekillendiren haklardır.
- Evlenme Hakkı: Ailenizin iznine ihtiyaç duymadan, yasal koşulları sağlamanız halinde evlenme hakkına sahipsiniz.
- Sözleşme Yapma Hakkı: Banka hesabı açabilir, kredi çekebilir, ev kiralayabilir, araç satın alabilir veya herhangi bir ticari sözleşmeye taraf olabilirsiniz.
- Vasiyetname Düzenleme Hakkı: Kendi mal varlığınız üzerinde tasarrufta bulunmak için vasiyetname hazırlayabilirsiniz.
- Dava Açma Hakkı (Hak Arama Hürriyeti): Herkes, meşru vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahiptir.
Önemli Not: Bu hakların hiçbiri sınırsız değildir. Anayasa’da belirtilen kamu düzeni, genel sağlık, milli güvenlik gibi sebeplerle ve kanunla sınırlandırılabilirler. Ayrıca, bu haklar aynı zamanda yasalara uyma, vergi ödeme ve başkalarının haklarına saygı gösterme gibi sorumlulukları da beraberinde getirir.