REKLAM
Dünyanın İç Yapısı ve Katmanları
🌍 Dünyanın Temel Katmanları
Dünya, içten dışa doğru 4 ana katmandan oluşur:
1. İÇ ÇEKİRDEK (İnner Core)
Özellikler:
- Derinlik: 5.150 – 6.371 km
- Sıcaklık: 5.000 – 6.000°C (Güneş’in yüzeyi kadar sıcak!)
- Hal: Katı (yüksek basınçtan dolayı)
- Bileşim: Demir (%85) ve Nikel (%15)
- Kalınlık: Yaklaşık 1.220 km
- Yoğunluk: 13 g/cm³
2. DIŞ ÇEKİRDEK (Outer Core)
Özellikler:
- Derinlik: 2.890 – 5.150 km
- Sıcaklık: 4.000 – 5.000°C
- Hal: Sıvı
- Bileşim: Erimiş demir ve nikel
- Kalınlık: Yaklaşık 2.260 km
- Özel Özellik: Dünya’nın manyetik alanını oluşturur
3. MANTO (Mantle)
Alt ve Üst Manto olarak ikiye ayrılır:
Üst Manto:
- Derinlik: 35 – 410 km
- Sıcaklık: 1.000 – 1.500°C
- Özellik: Astenosfer tabakası burada (magmanın bulunduğu yer)
Alt Manto:
- Derinlik: 410 – 2.890 km
- Sıcaklık: 1.500 – 4.000°C
- Hal: Yarı katı (hamur kıvamında)
- Bileşim: Silikat mineraller, demir, magnezyum
- Toplam Kalınlık: Yaklaşık 2.855 km
- Dünya’nın %84’ünü oluşturur
4. YER KABUĞU (Crust)
İki türü vardır:
Kıtasal Kabuk:
- Kalınlık: 30-70 km (dağlık bölgelerde daha kalın)
- Yaş: 4 milyar yıla kadar
- Yoğunluk: 2.7 g/cm³
- Bileşim: Granit kayaçlar, silisyum-alüminyum (SiAl)
Okyanusal Kabuk:
- Kalınlık: 5-10 km
- Yaş: En fazla 200 milyon yıl
- Yoğunluk: 3.0 g/cm³
- Bileşim: Bazalt kayaçlar, silisyum-magnezyum (SiMa)
📊 Katmanların Karşılaştırması
| Katman | Kalınlık | Sıcaklık | Hal | Ana Maddeler |
|---|---|---|---|---|
| İç Çekirdek | 1.220 km | 5.000-6.000°C | Katı | Demir-Nikel |
| Dış Çekirdek | 2.260 km | 4.000-5.000°C | Sıvı | Demir-Nikel |
| Manto | 2.855 km | 1.000-4.000°C | Yarı Katı | Silikatlar |
| Yer Kabuğu | 5-70 km | 0-1.000°C | Katı | Kayaçlar |
🌋 Önemli Kavramlar
Litosfer (Taş Küre)
- Yer kabuğu + Üst mantonun katı kısmı
- Kalınlık: 70-150 km
- Levhalar halinde hareket eder
Astenosfer
- Üst mantoda, litosferin altında
- Yarı erimiş, hamur kıvamında
- Levha hareketlerini sağlar
Moho Süreksizliği
- Kabuk ile manto arasındaki sınır
- 1909’da Mohorovičić tarafından keşfedildi
Gutenberg Süreksizliği
- Manto ile dış çekirdek arasındaki sınır
- 2.890 km derinlikte
🔬 Dünya’nın Fiziksel Özellikleri
Boyutlar:
- Çap: 12.742 km (Ekvator’da)
- Çevre: 40.075 km (Ekvator)
- Yüzey Alanı: 510 milyon km²
- Hacim: 1 trilyon km³
- Kütle: 5.97 × 10²⁴ kg
Bileşim (Tüm Dünya):
- Demir: %32
- Oksijen: %30
- Silisyum: %15
- Magnezyum: %14
- Diğer: %9
⚡ İlginç Bilgiler
- Sıcaklık Artışı: Her 33 metrede 1°C artar (jeotermal gradyan)
- Basınç: Merkeze doğru gidildikçe basınç 3.6 milyon atmosfere ulaşır
- Manyetik Alan: Dış çekirdekteki sıvı demir akımları oluşturur
- Levha Tektoniği: Yer kabuğu 7 büyük, 8 küçük levhadan oluşur
- Deprem Dalgaları: İç yapıyı P ve S dalgalarıyla keşfettik
- En Derin Sondaj: Rusya’da Kola Süper Derin Sondajı – 12.262 metre
🌏 Yer Kabuğunun Hareketleri
Levha Hareketleri:
- Yaklaşma: Dağ oluşumu (Himalayalar)
- Uzaklaşma: Okyanus sırtları
- Yanal Kayma: Transform faylar (San Andreas)
Sonuçları:
- Depremler
- Volkanlar
- Dağ oluşumu
- Okyanus çukurları
💡 Kolay Hatırlama
“İÇ DIŞ MAN YER” (İçten dışa):
- İÇ çekirdek (Katı)
- DIŞ çekirdek (Sıvı)
- MANto (Hamur)
- YER kabuğu (Katı)
Dünya bir yumurtaya benzetilir:
- Sarısı = Çekirdek
- Beyazı = Manto
- Kabuğu = Yer kabuğu