REKLAM
Dünyadan bakıldığında Ay’ın hep aynı yüzünü görmemizin sebebi, Ay’ın kendi ekseni etrafındaki dönüş süresi ile Dünya etrafındaki yörünge süresinin neredeyse birebir aynı olmasıdır. Bu duruma “kütleçekim kilidi” veya “eşzamanlı dönüş” denir.
Detaylı olarak açıklayalım:
- Ay’ın Dönüşü: Ay, kendi ekseni etrafında bir tam turunu yaklaşık 27.3 günde tamamlar.
- Ay’ın Dolanımı: Ay, Dünya’nın etrafındaki bir tam turunu (yörüngesini) yine yaklaşık 27.3 günde tamamlar.
Bu iki sürenin eşit olması nedeniyle, Ay yörüngesinde ilerlerken bize hep aynı yüzünü gösterecek şekilde döner.
Basit Bir Benzetmeyle Anlamak
Bunu daha iyi gözünüzde canlandırmak için bir arkadaşınızla karşılıklı durduğunuzu hayal edin. Arkadaşınız (Dünya) sabit dursun, siz de (Ay) onun etrafında bir daire çizin.
- Eğer hiç dönmeseydiniz: Arkadaşınızın etrafında yürürken, önce yüzünüzü, sonra yanınızı, sonra sırtınızı ve sonra diğer yanınızı görürdü. Yani tüm taraflarınızı görmüş olurdu.
- Eğer eşzamanlı dönseydiniz: Şimdi, arkadaşınızın etrafında dönerken, yüzünüz hep ona dönük kalacak şekilde kendi etrafınızda da yavaşça dönün. Daireyi tamamladığınızda, kendi etrafınızda da tam bir tur atmış olursunuz. Bu durumda arkadaşınız hep sizin yüzünüzü görmüş olur. Ay’ın yaptığı tam olarak budur.
Bu Durumun Bilimsel Açıklaması: Kütleçekim Kilidi (Tidal Locking)
Bu tesadüfen oluşmuş bir durum değildir. Milyarlarca yıl önce, Ay yeni oluştuğunda kendi ekseni etrafında çok daha hızlı dönüyordu. Ancak Dünya’nın güçlü kütleçekimi, Ay üzerinde gelgit etkileri yarattı.
- Dünya’nın çekimi, Ay’ın katı yüzeyinde bile hafif bir şişkinlik (gelgit tümseği) oluşturdu.
- Ay hızla dönerken, bu şişkinlik Dünya ile tam olarak aynı hizada değildi.
- Dünya’nın kütleçekimi bu şişkinliği sürekli olarak geri çekerek bir fren etkisi yarattı.
- Milyonlarca yıl boyunca bu “frenleme”, Ay’ın kendi ekseni etrafındaki dönüşünü yavaşlattı ve sonunda dönüş hızı, yörünge hızıyla eşitlendi. Bu noktada sistem kilitlendi ve kararlı hale geldi.
Sıkça Düşülen Yanılgılar
- “Ay kendi ekseni etrafında dönmüyor.” Bu yanlıştır. Ay döner. Eğer dönmeseydi, yörüngesindeki hareketi sırasında tüm yüzeyini görebilirdik.
- “Ay’ın karanlık yüzü.” Bu ifade de aslında doğru değildir. Daha doğru tanım “Ay’ın uzak yüzü” veya **”öteki yüzü”**dür. Bizim görmediğimiz bu yüz de, tıpkı gördüğümüz yüz gibi Güneş’ten ışık alır ve kendi gündüz ve gece döngüsünü yaşar. Yani orası sürekli karanlık değildir.
Özetle, Dünya’nın kütleçekiminin Ay’ın dönüşünü yavaşlatıp yörünge periyoduyla senkronize hale getirmesi sonucu, biz her zaman uydumuzun sadece o meşhur yüzünü görürüz.