REKLAM
Bir sözlük, özellikle basılı ve kapsamlı bir sözlük, genellikle belirli bir yapıya sahip birkaç ana bölümden oluşur. Bu bölümler, kullanıcının aradığı bilgiye kolayca ulaşmasını sağlar.
İşte bir sözlüğün temel bölümleri:
1. Ön Bölüm (Giriş Sayfaları)
Sözlüğün asıl kelime listesinden önce gelen bu bölüm, sözlüğü nasıl kullanacağınız hakkında bilgi verir.
- Ön Söz / Sunuş: Genellikle sözlüğü hazırlayan kişi veya kurum tarafından yazılır. Sözlüğün hazırlanma amacı, hedef kitlesi ve hangi kaynaklardan yararlanıldığı gibi bilgileri içerir.
- Kullanım Kılavuzu (“Sözlük Nasıl Kullanılır?”): Sözlükteki bir kelime maddesinin nasıl okunacağını anlatır. Hangi bilginin nerede yer aldığını, kullanılan sembollerin ne anlama geldiğini açıklar. Burası çok önemlidir.
- Kısaltmalar ve İşaretler Dizini: Sözlük içinde kullanılan kısaltmaların (örneğin; i. – isim, s. – sıfat, mec. – mecaz, esk. – eskimiş) ve diğer işaretlerin (örneğin, vurgu işaretleri) tam listesini ve açıklamalarını içerir.
- Sesletim (Telaffuz) Rehberi: Sözlükte kullanılan fonetik alfabe veya sesletim işaretlerinin nasıl okunacağını gösteren bir rehberdir.
2. Ana Bölüm (A’dan Z’ye Kelimeler)
Burası sözlüğün kalbidir. Kelimeler (maddeler) alfabetik olarak sıralanır. Her bir kelime maddesi de kendi içinde belirli bölümlere ayrılır:
Bir Kelime Maddesinin İç Yapısı:
- Madde Başı (Lemma): Aranan kelimenin kendisidir. Genellikle koyu harflerle yazılır ve hecelerine ayrılmış olabilir (örneğin; söz·lük).
- Sözcük Türü: Kelimenin dilbilgisindeki türünü belirtir (isim, sıfat, fiil, zarf vb.). Genellikle kısaltma ile verilir (i., s., f.).
- Telaffuz (Sesletim): Kelimenin nasıl okunacağını gösteren fonetik sembollerdir. Özellikle yabancı dil sözlüklerinde bulunur. (Örnek: /sœzlyk/)
- Köken Bilgisi (Etimoloji): Kelimenin hangi dilden geldiğini ve kökenini belirtir. (Örnek: Fr. – Fransızca, Ar. – Arapça).
- Tanım(lar): Kelimenin anlamını veya anlamlarını açıklar. Eğer bir kelimenin birden fazla anlamı varsa, bunlar numaralandırılarak verilir. Anlamlar genellikle en yaygın kullanımdan daha az yaygın olana doğru sıralanır.
- Örnek Cümle(ler): Kelimenin tanımını pekiştirmek ve bağlam içinde nasıl kullanıldığını göstermek için verilen cümlelerdir. Genellikle italik olarak yazılır.
- Eş Anlamlılar (Sinonimler) ve Karşıt Anlamlılar (Antonimler): Kelimeyle aynı veya zıt anlama gelen diğer kelimeler listelenebilir.
- Deyimler, Atasözleri ve Birleşik Sözcükler: Madde başı olan kelimenin içinde geçtiği kalıplaşmış ifadeler bu bölümde yer alır.
- Dilbilgisi Bilgileri: Kelimenin düzensiz çekimleri, çoğul hali veya diğer gramer özellikleri hakkında bilgi verilebilir.
Örnek bir madde:
kitap i. (Arapça kitāb)
- Bir kenarından birleştirilerek dışına kapak takılmış, basılı veya yazılı kâğıt yaprakların bütünü.”Bu kitabı geçen hafta satın aldım.”
- mec. Herhangi bir konuda yazılmış eser.
3. Son Bölüm (Ekler)
Sözlüğün A-Z kısmından sonra gelen ve genellikle liste halinde çeşitli yararlı bilgiler sunan bölümdür.
- Özel Adlar Dizini: Ünlü kişilerin, mitolojik karakterlerin veya coğrafi yerlerin (ülkeler, şehirler, nehirler) listesi ve kısa açıklamaları.
- Ülkeler ve Başkentleri Listesi.
- Ölçü Birimleri Cetvelleri.
- Yaygın Olarak Kullanılan Kısaltmalar.
- Haritalar veya Görsel Ekler.
Dijital Sözlüklerdeki Farklılıklar
Günümüzdeki çevrimiçi (online) sözlükler ve mobil uygulamalar, bu temel yapıyı korumakla birlikte ek özellikler sunar:
- Arama Çubuğu: Alfabetik sırayı takip etme zorunluluğunu ortadan kaldırır.
- Sesli Telaffuz: Kelimenin doğru okunuşunu dinleme imkânı.
- Hiperlinkler (Bağlantılar): Tanım içinde geçen başka bir kelimenin üzerine tıklayarak doğrudan o kelimenin tanımına gitme kolaylığı.
- Görseller ve Videolar: Kelimenin anlamını destekleyen resimler.
- Kullanım Sıklığı Grafikleri: Bir kelimenin zaman içinde ne kadar popüler olduğunu gösteren grafikler.
Özetle, bir sözlük sadece kelimelerin ve anlamlarının bir listesi değil, aynı zamanda o dili doğru kullanmak için tasarlanmış, iyi yapılandırılmış bir başvuru kaynağıdır.