Mesnevi, II. İslami Edebiyat Dönemine aittir. İran edebiyatından Türk edebiyatına geçen Mesnevi, aruzun kısa kalıplarıyla yazılan ve her beytin kendi arasında kafiyeli olduğu, bir olayın çevresinde oluşan uzun manzum bir türüdür.
Mesnevi özellikleri
- İkili, ikişer anlamlarına gelir.
- İran edebiyatında ortaya çıkmıştır.
- Beyit sayısı bakımından herhangi bir sınırlama yoktur.
- Mesnevilerde konu sınırlaması yoktur.
- Mesnevilerde her beyit kendi arasında kafiyelidir. Kafiye şeması; aa, bb, cc, dd,ee, ff… şeklindedir.
- Aruzun kısa kalıplarıyla yazılır.
- Mesnevilerde öğüt verici hikayeler anlatılır.
- Diğer divan şiir türlerinin aksine beyitler arasında konu bütünlüğü vardır. (Mesneviler bir olay anlattıklarından beyitler arasında anlam bütünlüğü olmak zorundadır.)
- Mesneviler konularına göre sınıflandırılır: Destansı mesneviler ve kahramanlık mesnevileri (İskendername), aşk konulu mesneviler(Hüsrev ü Şirin, Leyla ve Mecnun), din konulu mesneviler(Vesiletü’n – Necat, Hüsn ü Aşk) ahlaki konulu mesneviler(Kutadgu Bilig), eleştiri mesneviler(Harname)…
- Bir şairin yazdığı beş mesneviye Hamse denir. Beş mesnevi yazan şair hamse sahibi olarak adlandırılır. Şeyhi ve Fuzuli hamse sahibidir.
- Savaş konuları işleyen mesnevilere Gazavatname, bir şehrin güzelliklerini anlatan mesnevilere ise Şehrengiz denilmektedir.
Türk edebiyatında yazılan ilk mesnevi 11.yüzyılda Yusuf Has Hacip’in yazdığı Kutadgu Bilig adlı eserdir. Türk edebiyatında en meşhur mesnevilerin başında ise 13.yüzyılda Mevlana tarafından yazılan Mesnevi adlı eser gelmektedir. Türk edebiyatından mesneviler uzun süre hikaye ve romanın yerini tutmuştur. Bu nedenle Türk edebiyatı 19. yüzyılda romanla tanıştığından pek yabancılık çekmemiştir.
Mesnevinin Bölümleri
- Besmele
- Dibâce
- Tevhîd
- Münâcât
- Mi’râciye
- Medh-i Çihâr-Yâr
- Sebeb-i te’lîf
- Âgâz-ı Dâstân
- Hâtime
Edebiyatımızda yazılmış ünlü mesneviler şunlardır: